تاریخچۀ فارماکوگنوزی

اولین قدم برای شناخت یک مبحث جدید، مطالعۀ تاریخچه آن است. در ادامه تاریخچۀ فارماکوگنوزی را در دورههای مختلف بررسی میکنیم.

ما قبل تاریخ 

در واقع دورهای است که میدانیم وجود داشته است اما اطلاعات و مدارک زیادی از آن در دست نداریم. تنها اسناد این دوره کندهکاریها یا نقاشیها روی دیوارها و غارها ) cave paintings, rock arts ) است که اطلاعات دقیق یا عددی به ما نمیدهد، اما مدرکی است که نشان میدهد چیزی در آن زمان وجود داشته است. قدیمیترین غار نوشتهای که در رابطه با گیاهان دارویی وجود دارد، در جنوب آفریقاست که قدیمیترین تمدن بشری است. این نقاشی از گیاه Aloe ferox است )گیاه بومی منطقۀ جنوب آفریقا( که دارای گلهایی قرمز رنگ برخلاف گلهای زرد Aloe vera ا ست. در نقاشی، انسانی در حال کندن برگ این گیاه است که استفادهای درمانی از آن انجام دهد.

دوران باستان

در این زمان document ها و شواهد نوشتاری از گیاهان دارویی داریم که قدیمیترین آنها گلنوشتههای بابلی است. بعد از آن شواهدی از تمدن مصر در دست داریم که بر روی کاغذهای پاپیروس نوشته شدهاست و papyrus ebers نام دارد. ) 1550 قبل از میلاد(

دورۀ پس از باستان

Dioscorides

Galen

در فارسی او را به نام جالینوس میشناسیم. او Galenical pharmacy را ابداع کرده است؛ تا قبل از جالینوس، یعنی در زمانی که فقط از اطلاعات Dioscorides استفاده میشد، داروها تنها به صورت تکی یا مفرده مورد استفاده قرار  میگرفتند. جالینوس گیاهان را با یکدیگر ترکیب کرد و داروهای ترکیبی را تولید کرد. قبل از جالینوس پزشک کار داروساز را هم انجام میداد، اما پس از او داروسازی هویت مستقلی پیدا کرد. یعنی پزشکی

( medicine ( از داروسازی )با نام لاتین apothecary ( جدا شد 

رازی

مشهورترین کتاب رازی الحاوی فی الطب است. این کتاب به زبان لاتین هم ترجمه شده است.

حسین بن علی بن سینا

مهمترین اثر او کتاب القانون فی الطب است که به زبان لاتین به Canon of medicine ترجمه شده است.

معنا، ریشه و تعاریف فارماکوگنوزی

اولین کسی که به کلمۀ فارماکوگنوزی اشاره کرد در سال 1811 فردی آلمانی به نام اشمیت ) Schmidt ( بود. او مطالبی مربوط به گیاهان و منابع طبیعی را تدریس میکرد و جزوهای تحت عنوان Lehrbuch der materia medica داشت که در آن برای اولین بار به این کلمه اشاره کرد. ) materia medica در زبان لاتین به معنای گیاهان دارویی است.

فارماکوگنوزی از ترکیب دوکلمه pharmakon )به معنای دارو( و gnosis )به معنای شناخت( میآید. گفتیم که pharmakon به معنی داروست. چرا از کلمۀ دارو برای مواد طبیعی و گیاهان استفاده شده است؟ زیرا در زمان گذشته همۀ داروها طبیعی و منشأ بیشتر آنها هم گیاهان دارویی بوده است. همچنین ریشۀ کلمۀ دارو هم با این مفهوم مرتبط است.

منشأ کلمه دارو: کلمۀ دارو از کلمۀ اوستایی vārāD به معنای گیاه خشک میآید که در پهلوی تبدیل به داروک و سپس در فرانسوی تبدیل به Drogue ، و سپس در انگلیسی تبدیل به Drug شده است و درنهایت در فارسی امروزی تحت عنوان دارو شناخته می شود. پس دارو در آن زمان، به معنای چیزی بوده که از گیاه گرفته شده است  

بخشهای مختلف فارماکوگنوزی

گیاه شناسی

شیمی

فارماکولوژی