واژه لیمبیک به معنی مرز و حاشیه است. در ابتدا برای توصیف تشکیلات حاشیه ای در اطراف نواحی نیمکره ای مغزی به کار می رفت. اما امروزه به تمام مدار های نورونی که رفتار هیجانی و احساسی و اعمال هدف دار را کنترل می کنند، اطلاق می گردد. اما این سیستم به طور عمده با هیپوتالاموس و با ساختار های وابسته به آن کار خود را انجام می دهد.
همان طور که ذکر شد در مرکز سیستم لیمبیک، هیپوتالاموس قرار دارد و با این حال که بسیار کوچک است از نظر فیزولوژیکی یکی از عناصر مرکزی و اصلی می باشد.
پیرامون هستهٔ مرکزی مغز چند ساختار هست که مجموعاً دستگاه کناری نام دارند (شکل سه لایهٔ متحدالمرکز مغز آدمی). این دستگاه روابط متقابلی با هیپوتالاموس دارد و به‌نظر می‌رسد در کنار هیپوتالاموس و ساقهٔ مغز نظارت‌هائی نیز بر رفتارهای غریزی داشته باشد. در جانورانی که دستگاه کناری آنها ابتدائی است (مانند ماهی‌‌ها و خزندگان)، تغذیه، حمله، گریز از خطر، جفت‌گیری و نظایر آن به‌صورت رفتارهای قالبی صورت می‌گیرد، اما دستگاه کناری در پستانداران احتمالاً بعضی الگوهای غریزی را بازداری می‌کند و درنتیجه جانور می‌تواند در برابر تغییرهای محیط، انعطاف‌پذیرتر و سازگارتر باشد.
هیپوفیز، یکی از غده‌های موجود در بدن ما است که شبیه یک فندق می باشد، اما همین غده کوچک فندقی، کارهای مهم و حیاتی زیادی را در بدن ما مدیریت می‌کند.
هیپوفیز در کجا قرار دارد؟
هیپوفیز غده کوچکی است در زیر مغز و درون حفره استخوان شب پره که 0/5 تا 1/5 گرم وزن دارد. از نظر جنینی دارای منشا دو گانه عصبی و سلول‌های پوششی است.
این غده شامل دو قسمت است: بخش قدامی و بخش خلفی.
بخش قدامی
این بخش ساختمان غده ای دارد.
بخش خلفی (پسین)
بخش پسین هیپوفیز، ساختمان غده‌ای ندارد، بلکه بخشی از دستگاه عصبی است و از اجتماع یک‌سری آکسون تشکیل شده است. اجسام سلولی این آکسون‌ها در هیپوتالاموس مغز قرار دارند.
غدهٔ زیرمغز یا هیپوفی یک غدهٔ درون‌ریز و احتمالاً مهمترین غده درون‌ریز بدن است.
غده زیرمغزی غدهٔ درون‌ریز گرد کوچکی است که در زیر مغز قرار دارد و در تمام مهره‌داران جمجمه‌دار به کف بطن سوم مغز متصل است.
غدهٔ زیرمغزی غدهٔ کوچکی است در زیرِ مغز و درون حفره استخوان پروانه‌ای که ۰٫۵ تا ۱٫۵ گرم وزن دارد. از نظر جنینی دارای منشأ دو گانهٔ عصبی و برون‌پوستی (اکتودرمی) است. این غده شامل دو قسمت است: پَی‌زیرمغزی، نوروهیپوفیز یا زیرمغزی عصبی که در ارتباط با بطن سوم مغزی است و زیرمغزی غده‌ای یا آدنوهیپوفیز.
هیپوتالاموس برای جانوران مهره‌دار به عنوان مهمترین بخش از مغز تلقی می‌شود که کنترل ثبات محیط داخلی بدن را به عهده دارد. هیپوتالاموس به عنوان بخش کوچکی از مغز است که در انسان فقط 5 گرم وزن دارد. هیپوتالاموس بخش شکمی مغز دوم را شامل می‌شود و در زیر تالاموس واقع شده است. هیپوتالاموس مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی ، تشنگی ، خواب و بیداری و تنظیم دمای بدن است.
ساختار هیپوتالاموس
هیپوتالاموس را به سه ناحیه تقسیم می‌کنند.
ناحیه کنار بطنی: ناحیه کنار بطنی نازک است و کناره بطن سوم را تشکیل می‌دهد.
ناحیه میانی: در ناحیه میانی تعدادی هسته به ترتیب از جلو به پشت قرار دارند. از بخش شکمی میانی هیپوتالاموس ، ساقه هیپوفیز منشا می‌گیرد.
ناحیه جلویی: ناحیه جلویی ساقه هیپوفیز موسوم به برجستگی میانی است که جایگاه ختم پاره‌ای از نورونهای هیپوتالاموسی است. این نورونها ، مواد هورمونی خود را به داخل برجستگی میانی ترشح می‌کنند که توسط سیستم رگی باب هیپوتالاموس- هیپوفیز جذب جذب و به داخل هیپوفیز قدامی برده می‌شوند.
در هیپوتالاموس جانبی نواحی هسته‌ای وجود ندارد و نورونهای پراکنده این ناحیه به سوی سیستم لیمبیک و همچنین پایک مغزی روانه می‌گردند.
نَهَنج یا تالاموس یکی از سازواره‌های دستگاه کناره‌ای (دستگاه کناره‌ای) در مغز است.
تحریک هسته‌های میانی، پسین و پیشین نهنج به دگرگونی در پاسخ‌های احساسی می‌انجامد. ولی اهمیت این هسته‌ها در تنظیم رفتارهای احساسی به واسطه خود نهنج نیست بلکه به چرایی ارتباط این هسته‌ها با دیگر سازه‌های دستگاه کناره‌ای می‌باشد.
تالاموس به تقویت پیام‌های حسی می‌پردازد و آنها را به قشر مخ می‌فرستد.
تالاموس مجموعه نورن هایی است به شکل تخم مرغ که در دو طرف بطن سوم و پایین بطن های جانبی قرار گرفته است . ماده سفیدی که به صورت تیغه ای مانند نزدیک به قسمت داخلی تالاموس وجود دارد .و در جلو به دو شاخه تقسیم می شود . تالاموس را به چند قطعه تقسیم می کنند .
اعصاب نخاعی
در انسان 21 جفت عصب نخاعی وجود دارد. اعصاب نخاعی به ترتیب از گردن تا کمر قرار دارند و هر یک از آنها به قسمت خاصی از بدن مربوطند. این اعصاب به ترتیب شامل 8 زوج گردنی ، 12 زوج کمری ، 5 زوج خاجی و 1 زوج دنبالچه‌ای است. هر عصب نخاعی پس از آن که از نخاع خارج شد به انشعاباتی تقسیم می‌شود و هر شاخه از آن به بخشی از بدن منتهی می‌گردد. اعصاب کمری و خاجی و دنبالچه‌ای تقریبا به صورت عمودی از نخاع بیرون می‌آیند و یک دسته تارعصبی به نام دم اسب Cauda equine بوجود می‌آورند. ریشه‌های خلفی نخاع از تارهای عصبی حسی و ریشه‌های قدامی آن از تارهای عصبیی حرکتی تشکیل شده است و قطع شدن آنها به ترتیب باعث ایجاد بی‌حسی یا فلج در اندامهای وابسته می‌شود.
نخاع به صورت یک استوانه طویل و نازک است و در مقطع آن ماده سفید در بخش خارجی و ماده خاکستری در بخش داخلی‌تر قرار دارد. بخش سفید نخاع از اکسونهایی ساخته شده است که سطوح مختلف نخاع را بهم مربوط می‌سازند و ارتباط نخاع و مغز را تامین می‌کنند. رنگ سفید این بخش به علت وجود میلین در اکسونها است. تارهای عصبی بخش سفید به صورت دسته‌های عصبی قرار گرفته‌اند که برخی از آنها جریانهای عصبی را از مغز به سوی اندامها و برخی دیگر امواج عصبی را از اندامها به سوی مغز می‌برند.
اعصاب مغزی یا جمجمه‌ای قسمتی از دستگاه عصبی محیطی هستند که از هسته‌های ساقه مغزمنشاء می‌گیرند (به جز عصب بویایی و بینایی).
تعداد اعصاب مغزی، دوازده جفت است. به غیر از اعصاب بویایی و بینایی که در حقیقت قسمتی از دستگاه عصبی مرکزی هستند، بقیه آنها همانند اعصاب نخاعی، جزئی از دستگاه عصبی محیطی به شمارمی آیند.
در ارتباط با نخاع، ۳۱ جفت عصب نخاعیاز نخاع منشعب می‌شوند. از تفاوت‌های مهم این دو بخش دستگاه عصبی محیطی نسبت به هم، این است که در اعصاب مغزی برخلاف اعصاب نخاعی، تقسیم پیوسته و منظمی به ریشه‌های قدامی (پیشین) و خلفی (پسین) وجودندارد.
این مسئله، بیشتر به علت تکامل و پیچیده‌تر بودن اعصاب مغزی در مقایسه با اعصاب نخاعی است. اعصاب مغزی، عملکرد حسی خالص یا حرکتی خالص و یا عملکرد حسی-حرکتی دارند. عصب بویایی و بینایی فقط حسی هستند، درحالی که اعصاب مغزی مربوط به حرکات چشم (زوج‌های ۳٬۴٬۶)، زوج ۱۱ و زیرزبانی (عصب دوازدهم) فقط نقش حرکتی دارند.
برخی از این اعصاب، همانند زوج‌های ۹٬۷٬۵ و ۱۰ مختلط (حسی-حرکتی) هستند. عصب هشتم مغز، اساساً یک عصب حسی است که در تعادل بدن نیز نقش دارد.
تعداد اعصاب مغزی دوازده جفت است که به ترتیب عبارتنداز:
عصب بویایی
عصب بینایی
عصب حرکتی چشمی
عصب قرقره‌ای
عصب سه قلو یا سه شاخه
عصب ابدوسنس
عصب چهره‌ای
عصب دهلیزی حلزونی
عصب زبانی حلقی
عصب واگ
عصب فرعی
عصب زیرزبانی
عصب بویایی (زوج یکم) و بینایی (زوج دوم) فاقد هسته هستند، درحالی که بقیه اعصاب مغزی دارای یک یا چند هسته می‌باشند.
لوب آهیانه‌ای یا لَختهٔ آهیانه‌ای بخشی از مغز جانوران است.
لوب آهیانه‌ای بخش بالایی وسط نیمکره مغز است که بین لوب پیشانی و لوب پس‌سری و بالای لوب گیجگاهی قرار دارد.
حس بساوایی، ادراک فضایی، ادراک دیداری، بازشناسی اندازه‌ها، رنگ و اشکال از یکدیگر و احساس درد از کارکردهای این لوب است.
لوب آهیانه‌ای با چهار مرز اندام شناسی تفکیک و مشخص می‌شود. شیار مرکزی که به آن شیار رولاندو هم گفته می‌شود، لوب آهیانه‌ای را از لوب پیشانی جدا می‌سازد. شیار آهیانه‌ای - پس سری نیز این لوب را از لوب پس سری جدا می‌سازد. شیار جانبی یا شیار سیلویان، مهمترین مرز جانبی است که این لوب را از لوب گیجگاهی جدا می‌کند. و شیار میانهٔ مغز نیز این لوب را به دو قسمت تقسیم می‌کند.
