مخ
خیلی از افردا تصور میکنند مغز و مخ یکی است اما مغز به مجموع بافت‌های عصبی داخل جمجمه و عروق و اعصاب پیرامون آن و پوشش‌های مختلف آن می‌گویند در حالی که مخ فقط به دو نیمکره عصبی و محتویات سلولی آن گفته می‌شود. مخ بزرگترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته‌های عصبی محکم و سفید رنگی به هم متصلند و ارتباط دو نیمکره نیز از طریق همین رشته‌های عصبی صورت می‌گیرد.
**مغز همان مخ نیست**
قسمت سطحی مخ، خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. قشر مخ در انسان به علت وسعت زیاد خود و جای گرفتن در فضای محدود حالت چین خورده دارد. در زیر قشر مخ ماده سفید رنگی وجود دارد که از اجتماع رشته‌های عصبی میلین‌دار تشکیل شده است و این رشته همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری با سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند.
علاوه بر قشر مخ چند هسته خاکستری در بخش سفید آن وجود دارد که مهمترین آنها غده تالاموس و غده هیپوتالاموس است. هر قسمت از قشر خاکستری کار ویژه‌ای انجام می‌دهد. مراکز مربوط به دریافت و تفسیر اطلاعات رسیده از اندامهای حسی مختلف مانند چشم، گوش و پوست در این قسمت است. قسمتی از قشر خاکستری مرکز حرکات ارادی می‌باشد؛ مخ مرکز احساسات، فکر کردن و حافظه است.
نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره چپ بدن حرکات طرف راست بدن را کنترل میکنند. هر نیمکره کارهای ویژه‌ای را نیز انجام می‌دهد. نیمکره چپ در زبان آموزی، یادگیری، تفکر ریاضی و منطق تخصص دارد. نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف هنری، موسیقی را کنترل می‌کند. تالاموسها مرکز تقویت پیام‌های حسی مانند چشم، درد و ترس هستند و پیام‌های حسی را قبل از این که به قشر مخ برسند تقویت میکنند. هیپوتالاموس مرکز تنظیم اعمال مختلفی از جمله گرسنگی، تشنگی، خواب و بیداری و دمای بدن است.
ساختار قشر مخ
هر یک از دستگاه‌های حسی (بینائی، شنوائی، بساوایی و ...) اطلاعات را به مناطق خاصی از قشر مخ منعکس میکنند. حرکات اندامهای بدن (پاسخ‌های حرکتی) در مهار مناطق دیگری از قشر مخ قرار دارند.
هر نیمکره چند قطعه بزرگ دارد که شیارهایی آنها را از هم جدا میکنند. علاوه بر این قطعات که از بیرون دیده می‌شوند، تاخوردگی داخلی بزرگی از قشر مخ به نام اینسولا نیز در عمق شیار جانبی قرار دارد. در تصویر فوق قسمتهای مختلف را مشاهده می‌کنید:
الف- نمای جانبی مغز.
ب- نمای مغز از بالا.
ج-برش طولی قشر مخ.
به تمایز بین بخش سطحی‌تر ماده خاکستری (بخش پررنگ‌تر) و ماده سفید بخش عمقی توجه کنید.
د- عکسی از مغز آدمی.
بقیه قشر مخ که نه حسی و نه حرکتی است، مناطق ارتباطی قشر مخ هستند و مربوط هستند به سایر جنبه‌های رفتار همچون حافظه و تفکر و زبان. مناطق ارتباطی، بیشترین بخش قشر مخ را تشکیل می‌دهند.
معرفی چند نشانه شاخص برای توصیف نیمکرههای قشر مخ ضروری است. دو نیم‌کره‌ی مغز اساساً متقارن هستند و شکاف عمیق سراسری جلو به عقب آنها را از هم جدا می‌کند؛ بنابراین نخستین تقسیم بندی از مغز عبارت است از: نیمکرههای چپ و راست. هر نیمکره به چهار قطعه پیشانی، آهیانه‌ای، پس‌سری و گیجگاهی تقسیم می‌شود.
قطعه پیشانی و قطعه آهیانه‌ای را شیار مرکزی از هم جدا می‌کند. این شیار از نزدیک تارک سر به طور جانبی تا گوش‌ها ادامه دارد. بین قطعه آهیانه‌ای و قطعه پس‌سری مرز خیلی مشخصی نیست، باید بدانید که قطعه آهیانه‌ای در بالای مغز و پشت شیار مرکزی و قطعه پس‌سری در پشت مغز قرار دارد. قطعه گیجگاهی را شیار عمیقی در بخش‌های جانبی مغز به نام شیار جانبی از سایر قطعه‌ها جدا می‌کند.
سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. مغز در داخل استخوان جمجمه قرار دارد و نخاع در داخل مجرایی که در وسط ستون مهره‌ها است، جای گرفته است. مخ بزرگترین قسمت مغز است و دارای دو نیمکره است که توسط رشته‌های عصبی محکم و سفید رنگی به هم متصل شده‌اند. رابطه عصبی میان دو نیمکره مخ از همین راه برقرار می‌شود.
تکامل مخ
سطح نیمکرههای مخ در مهره‌داران اولیه تا پستانداران اولیه صاف است. اما در پستانداران عالی بویژه در آدمی به دلیل وسعت زیاد و جای گرفتن در فضای محدود مخچه دارای چین خوردگیهای فراوان و عمیق است.
قسمتهای تشکیل دهنده مخ
قسمت سطحی مخ
قسمت سطحی مخ که خاکستری رنگ است و قشر مخ نامیده می‌شود. ضخامت این قسمت چند میلیمتر است و به صورت چین خورده مشاهده می‌گردد که علت چین خوردگی ، وسعت زیاد آن است. قشر خاکستری مخ را جسم سلولی تعداد بسیار زیادی نورون تشکیل می‌دهند.
قسمت زیر قشر مخ
در این قسمت از مخ ماده سفید رنگی وجود دارد که از اجتماع رشته‌های عصبی میلین‌دار تشکیل شده است. این رشته‌ها همان دنباله‌های نورونهایی هستند که در قشر خاکستری یا سایر قسمتهای دستگاه عصبی قرار دارند. در بخش سفید مخ نیز چند هسته خاکستری دیده می‌شود که مهمترین آنها تالاموسها و هیپوتالاموس‌ها است.
کار مخ
هر قسمت از قشر خاکستری ، کار ویژه‌ای را به عهده دارد. مراکز مربوط به دریافت و تفسیر اطلاعات رسیده از اندامهای حسی مختلف مانند ، چشم ، گوش ، پوست و غیره در همین قسمت است. قسمتی از قشر خاکستری هم مرکز حرکات ارادی است. نورونهای این قسمت حرکات ارادی بدن را کنترل میکنند. مخ مرکز احساسات ، فکر کردن و حافظه نیز است. نیمکره چپ مخ حرکات طرف راست و نیمکره راست آن حرکات طرف چپ بدن را کنترل می‌کند. هر نیمکره دارای کارهای ویژه‌ای نیز هست.
نیمکره چپ در ربان آموزی ، یادگیری ، تفکر ریاضی و منطق تخصص دارد و نیمکره راست انجام دادن کارهای ظریف مانند کارهای هنری ، موسیقی را کنترل می‌کند. مرکز تفکر ارادی در ناحیه پیشانی قرار دارند. مرکز شنوایی در بخش گیجگاهی و مرکز دید و چشمی در ناحیه پس سری قرار دارد و مراکز مربوط به اندامهای حسی مختلف مانند چشم و گوش و پوست در قسمت آهیانه قرار دارد. اگر این مراکز آسیب ببینند با وجود سالم بودن چشم و گوش از دیدن و شنیدن محروم می‌شویم.
مُخ بزرگترین بخش مغز است که وزن مجموع دو نیمکرهٔ آن در انسان به ۱۵۰۰ گرم می‌رسد و توانایی ادراک ، یادسپاری ، یادگیری ، و عملکرد هوشمندانه را دارد.
لایه‌ای چین‌خورده با برآمدگی‌ها و شیارهای بسیار در بخش خارجی مخ وجود دارد که قشر مخ نامیده می‌شود.
معمولا نیمکرهٔ چپ مخ اطلاعات حسی را از سمت راست بدن دریافت و حرکات آن بخش را کنترل می‌کند و برعکس نیمکرهٔ راست، اطلاعات حسی را از سمت چپ بدن دریافت و حرکات آن بخش را کنترل می‌کند.
شیاری عمیق و طولانی در وسط مخ قرار دارد که آن را به دو نیمکرهٔ چپ و راست تقسیم می‌کند. نیمکرههای مخ توسط جسم پینه‌ای که دسته‌ای از تارهای عصبی هستند به یکدیگر مرتبط می‌شوند.
بخش مرکزی مخ شامل غدد مغزی اصلی می باشد که در پردازش داده ها، کنترل سیستم هورمونی، به یاد سپاری، احساسات و عواطف و تقویت سیگنال های عصبی نقش مهمی ایفا میکنند که شامل غدد اپی فیز، لیمبیک، هیپوتالاموس، تالاموس و... می باشد. قسمت زیرین مخ محل اتصال بصل النخاع به مخ می باشد. همچنین از این قسمت دوازده جفت عصب مغزی خارج می شود که فعالیت های حیاتی ارگان های مختلف بدن به وسیله ی این قسمت توسط مغز کنترل می شود.
منبع : کتاب آناتومی گری
